Voyage of Going: beyond the blue line 2

Voyage of Going: beyond the blue line 2

A One feels a certain sympathy for Captain James Cook on the day in 1778 that he “discovered” Hawaii. Then on his third expedition to the Pacific, the British navigator had explored scores of islands across the breadth of the sea, from lush New Zealand to the lonely wastes of Easter Island. This latest voyage had taken him thousands of miles north from the Society Islands to an archipelago so remote that even the old Polynesians back on Tahiti knew nothing about it. Imagine Cook’s surprise, then, when the natives of Hawaii came paddling out in their canoes and greeted him in a familiar tongue, one he had heard on virtually every mote of inhabited land he had visited. Marveling at the ubiquity of this Pacific language and culture, he later wondered in his journal: “How shall we account for this Nation spreading it self so far over this Vast ocean?”

B Answers have been slow in coming. But now a startling archaeological find on the island of Efate, in the Pacific nation of Vanuatu, has revealed an ancient seafaring people, the distant ancestors of today’s Polynesians, taking their first steps into the unknown. The discoveries there have also opened a window into the shadowy world of those early voyagers. At the same time, other pieces of this human puzzle are turning up in unlikely places. Climate data gleaned from slow-growing corals around the Pacific and from sediments in alpine lakes in South America may help explain how, more than a thousand years later, a second wave of seafarers beat their way across the entire Pacific.

C “What we have is a first- or second-generation site containing the graves of some of the Pacific’s first explorers,” says Spriggs, professor of archaeology at the Australian National University and co-leader of an international team excavating the site. It came to light only by luck. A backhoe operator, digging up topsoil on the grounds of a derelict coconut plantation, scraped open a grave – the first of dozens in a burial ground some 3,000 years old. It is the oldest cemetery ever found in the Pacific islands, and it harbors the bones of an ancient people archaeologists call the Lapita, a label that derives from a beach in New Caledonia where a landmark cache of their pottery was found in the 1950s. They were daring blue-water adventurers who roved the sea not just as explorers but also as pioneers, bringing along everything they would need to build new lives – their families and livestock, taro seedlings and stone tools.

D Within the span of a few centuries the Lapita stretched the boundaries of their world from the jungle-clad volcanoes of Papua New Guinea to the loneliest coral outliers of Tonga, at least 2,000 miles eastward in the Pacific. Along the way they explored millions of square miles of unknown sea, discovering and colonizing scores of tropical islands never before seen by human eyes: Vanuatu, New Caledonia, Fiji, Samoa.

E What little is known or surmised about them has been pieced together from fragments of pottery, animal bones, obsidian flakes, and such oblique sources as comparative linguistics and geochemistry. Although their voyages can be traced back to the northern islands of Papua New Guinea, their language – variants of which are still spoken across the Pacific – came from Taiwan. And their peculiar style of pottery decoration, created by pressing a carved stamp into the clay, probably had its roots in the northern Philippines. With the discovery of the Lapita cemetery on Efate, the volume of data available to researchers has expanded dramatically. The bones of at least 62 individuals have been uncovered so far – including old men, young women, even babies – and more skeletons are known to be in the ground. Archaeologists were also thrilled to discover six complete Lapita pots; before this, only four had ever been found. Other discoveries included a burial urn with modeled birds arranged on the rim as though peering down at the human bones sealed inside. It’s an important find, Spriggs says, for it conclusively identifies the remains as Lapita. “It would be hard for anyone to argue that these aren’t Lapita when you have human bones enshrined inside what is unmistakably a Lapita urn.”

F Several lines of evidence also undergird Spriggs’s conclusion that this was a community of pioneers making their first voyages into the remote reaches of Oceania. For one thing, the radiocarbon dating of bones and charcoal places them early in the Lapita expansion. For another, the chemical makeup of the obsidian flakes littering the site indicates that the rock wasn’t local; instead it was imported from a large island in Papua New Guinea’s Bismarck Archipelago, the springboard for the Lapita’s thrust into the Pacific. A particularly intriguing clue comes from chemical tests on the teeth of several skeletons. DNA teased from these ancient bones may also help answer one of the most puzzling questions in Pacific anthropology: Did all Pacific islanders spring from one source or many? Was there only one outward migration from a single point in Asia, or several from different points? “This represents the best opportunity we’ve had yet,” says Spriggs, “to find out who the Lapita actually were, where they came from, and who their closest descendants are today.”

G There is one stubborn question for which archaeology has yet to provide any answers: How did the Lapita accomplish the ancient equivalent of a moon landing, many times over? No one has found one of their canoes or any rigging, which could reveal how the canoes were sailed. Nor do the oral histories and traditions of later Polynesians offer any insights, for they segue into myth long before they reach as far back in time as the Lapita. “All we can say for certain is that the Lapita had canoes that were capable of ocean voyages, and they had the ability to sail them,” says Geoff Irwin, a professor of archaeology at the University of Auckland and an avid yachtsman. Those sailing skills, he says, were developed and passed down over thousands of years by earlier mariners who worked their way through the archipelagoes of the western Pacific making short crossings to islands within sight of each other. Reaching Fiji, as they did a century or so later, meant crossing more than 500 miles of ocean, pressing on day after day into the great blue void of the Pacific. What gave them the courage to launch out on such a risky voyage?

H The Lapita’s thrust into the Pacific was eastward, against the prevailing trade winds, Irwin notes. Those nagging headwinds, he argues, may have been the key to their success. “They could sail out for days into the unknown and reconnoiter, secure in the knowledge that if they didn’t find anything, they could turn about and catch a swift ride home on the trade winds. It’s what made the whole thing work.” Once out there, skilled seafarers would detect abundant leads to follow to land: seabirds and turtles, coconuts and twigs carried out to sea by the tides, and the afternoon pileup of clouds on the horizon that often betokens an island in the distance. Some islands may have broadcast their presence with far less subtlety than a cloud bank. Some of the most violent eruptions anywhere on the planet during the past 10,000 years occurred in Melanesia, which sits nervously in one of the most explosive volcanic regions on Earth. Even less spectacular eruptions would have sent plumes of smoke billowing into the stratosphere and rained ash for hundreds of miles. It’s possible that the Lapita saw these signs of distant islands and later sailed off in their direction, knowing they would find land. For returning explorers, successful or not, the geography of their own archipelagoes provided a safety net to keep them from overshooting their home ports and sailing off into eternity.

I However they did it, the Lapita spread themselves a third of the way across the Pacific, then called it quits for reasons known only to them. Ahead lay the vast emptiness of the central Pacific, and perhaps they were too thinly stretched to venture farther. They probably never numbered more than a few thousand in total, and in their rapid migration eastward they encountered hundreds of islands – more than 300 in Fiji alone. Still, more than a millennium would pass before the Lapita’s descendants, a people we now call the Polynesians, struck out in search of new territory.

Hành trình: bên kia chân trời xanh lần thứ 2

A Người ta cảm thấy đồng cảm nhất định với Thuyền trưởng James Cook vào ngày ông “khám phá” ra Hawaii năm 1778. Sau đó, trong chuyến thám hiểm lần thứ ba tới Thái Bình Dương, nhà hàng hải người Anh đã khám phá rất nhiều hòn đảo trên khắp biển cả rộng lớn, từ New Zealand tươi tốt cho đến Đảo Phục Sinh hoang vu hiu quạnh. Chuyến đi mới nhất này đã đưa ông đi hàng nghìn dặm về phía bắc từ Quần đảo Society sang một quần đảo xa xôi đến nỗi ngay cả những người Polynesia cổ xưa trên đảo Tahiti cũng không biết đến nó. Rồi thì, hãy tưởng tượng sự ngạc nhiên của Cook, khi những người bản xứ Hawaii chèo xuồng ra chào đón ông bằng một ngôn ngữ quen thuộc, một ngôn ngữ mà ông đã từng nghe ở hầu hết các mảnh đất có người sinh sống ông đã ghé qua. Ngạc nhiên trước sự phổ biến của ngôn ngữ và văn hóa Thái Bình Dương này, sau đó, ông đã tự hỏi trong nhật ký của mình: “Làm thế nào chúng ta giải thích được quốc gia này tự vươn xa rộng đến thế trên đại dương rộng lớn này?”

B Câu trả lời đã đến rất chậm. Nhưng giờ đây, một phát hiện khảo cổ học trên đảo Efate gây sửng sốt, Vanuatu, một quốc gia Thái Bình Dương, đã tiết lộ những người đi biển cổ đại, tổ tiên xa xưa của người Polynesia ngày nay, đang bước những bước đầu tiên vào thế giới chưa được biết tới. Những khám phá cũng đã mở ra một cánh cửa vào thế giới mờ ảo của những người du hành đầu tiên. Đồng thời, những mảnh ghép khác về những người này đang xuất hiện ở những nơi mà không ai nghĩ đến. Dữ liệu khí hậu thu thập được từ san hô phát triển chậm xung quanh Thái Bình Dương và từ trầm tích trong các hồ trên núi cao ở Nam Mỹ có thể giúp giải thích, hơn một nghìn năm sau, làn sóng những người đi biển thứ hai đã chinh phục toàn bộ Thái Bình Dương thế nào.

C “Những gì chúng tôi có là một địa điểm nơi chôn cất một số nhà thám hiểm đầu tiên của Thái Bình Dương trong làn sóng du hành thứ nhất và thứ hai”, Spriggs, giáo sư khảo cổ học tại Đại học Quốc gia Úc và là đồng trưởng nhóm quốc tế khai quật khu vực này cho biết. Nó được đưa ra ánh sáng nhờ may mắn. Một người lái máy xúc, đào lớp đất mặt của một đồn điền dừa vô chủ, đã cào vào một ngôi mộ – ngôi mộ đầu tiên trong số hàng chục ngôi mộ trong khu chôn cất khoảng 3.000 năm tuổi. Đây là nghĩa trang lâu đời nhất từng được tìm thấy ở các hòn đảo Thái Bình Dương, và nơi đây cất giữ xương của một tộc người cổ đại mà các nhà khảo cổ học gọi họ là người Lapita, một cái tên bắt nguồn từ một bãi biển ở New Caledonia nơi tìm thấy kho cất giấu gốm sứ của họ vào những năm 1950. Họ là những nhà thám hiểm nước xanh táo bạo, những người vẫy vùng khắp biển cả không chỉ với tư cách là những nhà thám hiểm mà còn là những người tiên phong, mang theo mọi thứ họ cần để xây dựng cuộc sống mới – gia đình và gia súc, khoai môn và công cụ bằng đá.

D Trong khoảng thời gian vài thế kỷ, người Lapita đã mở rộng thế giới của họ từ những ngọn núi lửa được phủ rừng ở Papua New Guinea đến những vùng san hô lẻ loi nhất của Tonga, ít nhất 2.000 dặm về phía đông ở Thái Bình Dương. Trên đường đi, họ đã thám hiểm hàng triệu dặm vuông những vùng biển chưa từng được biết đến, khám phá và thuộc địa hóa các hòn đảo nhiệt đới con người chưa từng thấy trước đây như: Vanuatu, New Caledonia, Fiji, Samoa.

E Những gì ít được biết hoặc phỏng đoán về chúng đã được ghép lại với nhau từ các mảnh gốm, xương động vật, mảnh đá vỏ chai, và các nguồn gián tiếp như ngôn ngữ học so sánh và địa hóa học. Mặc dù những chuyến đi của họ có thể bắt nguồn từ các hòn đảo phía bắc của Papua New Guinea, nhưng ngôn ngữ của họ – các biến thể của chúng vẫn được sử dụng trên khắp Thái Bình Dương – đến từ Đài Loan. Và phong cách trang trí đồ gốm đặc biệt của họ, được tạo ra bằng cách ấn một con dấu chạm khắc vào đất sét, có lẽ có nguồn gốc từ miền bắc Philippines. Với việc phát hiện ra nghĩa trang Lapita trên Efate, khối lượng dữ liệu có sẵn cho các nhà nghiên cứu đã mở rộng đáng kể. Cho đến nay, xương của ít nhất 62 người đã được phát hiện – bao gồm cả đàn ông già, phụ nữ trẻ, thậm chí cả trẻ nhỏ – và nhiều bộ xương khác được biết là nằm trong lòng đất. Các nhà khảo cổ cũng xúc động khi phát hiện ra 6 chiếc bình Lapita hoàn chỉnh; trước đó, chỉ có bốn chiếc từng được tìm thấy. Những khám phá khác bao gồm một chiếc bình đựng tro cốt với những con chim mô hình được sắp xếp trên miệng bình như thể đang nhìn xuống xương người được gắn bên trong. Spriggs cho biết đây là một phát hiện quan trọng vì nó xác định một cách chắc chắn đây là hài cốt người Lapita. “Sẽ khó ai có thể tranh luận rằng đây không phải là Lapita khi bạn có xương người được cất giữ bên trong chiếc bình Lapita là điều không thể nhầm lẫn.”

F Một số bằng chứng cũng củng cố kết luận của Spriggs rằng đây là một cộng đồng những người tiên phong thực hiện những chuyến đi đầu tiên đến những vùng đất xa xôi của Châu Đại Dương. Thứ nhất, niên đại cacbon phóng xạ của xương và than đã xác định chúng thuộc giai đoạn đầu mở rộng Lapita. Mặt khác, thành phần hóa học của các phiến đá vỏ chai rải rác tại khu vực này cho thấy rằng đây là đá ngoại lai đến từ một hòn đảo lớn ở Quần đảo Bismarck của Papua New Guinea, bàn đạp thúc đẩy người Lapita tiến sâu vào Thái Bình Dương. Một manh mối đặc biệt thú vị đến từ các thử nghiệm hóa học trên răng của một số bộ xương. DNA được lấy từ những mảnh xương cổ đại này cũng có thể giúp trả lời một trong những câu hỏi khó hiểu nhất trong ngành nhân chủng học Thái Bình Dương: Có phải tất cả cư dân đảo ở Thái Bình Dương đều sinh ra từ một hay nhiều nguồn? Chỉ có một cuộc di cư ra nước ngoài từ một điểm duy nhất ở Châu Á, hay một vài cuộc di cư từ các điểm khác nhau? Spriggs nói: “Đây là cơ hội tốt nhất mà chúng tôi có được, để tìm hiểu xem người Lapita thực sự là ai, họ đến từ đâu và hậu duệ gần nhất của họ ngày nay là ai”.

G Có một câu hỏi khó mà khảo cổ học vẫn chưa đưa ra được câu trả lời: người Lapita đã thực hiện được, nhiều lần, một kỳ tích tương tự như một cuộc đổ bộ lên mặt trăng như thế nào? Không ai tìm thấy một trong những chiếc xuồng của họ hoặc bất kỳ trang bị nào, điều này có thể tiết lộ cách những chiếc xuồng đã được chèo. Lịch sử và truyền thống truyền miệng của những người Polynesia sau này cũng không cung cấp được bất kỳ điều gì thêm, vì chúng đã đi vào thần thoại từ rất lâu trước khi nhớ lại được thời kỳ Lapita xa xưa. Geoff Irwin, giáo sư khảo cổ học tại Đại học Auckland và là một người đam mê du thuyền cho biết: “Tất cả những gì chúng ta có thể nói chắc chắn là người Lapita có những chiếc xuồng có khả năng đi biển, và họ có khả năng chèo lái chúng”. Ông nói, những kỹ năng chèo thuyền này đã được phát triển và truyền lại qua hàng nghìn năm bởi những người đi biển trước đó, những người đã đi qua các quần đảo ở phía tây Thái Bình Dương để thực hiện các chuyến vượt biển ngắn đến các hòn đảo trong tầm nhìn. Đến được Fiji, như cách họ đã làm khoảng một thế kỷ sau đó, có nghĩa là vượt qua hơn 500 dặm đại dương, ngày này qua ngày khác, tiến vào khoảng không xanh lớn của Thái Bình Dương. Điều gì đã cho họ can đảm để thực hiện một chuyến đi đầy rủi ro như vậy?

H Lực đẩy tiến vào Thái Bình Dương của Lapita theo hướng đông, ngược chiều các cơn gió mậu dịch đang thịnh hành, Irwin lưu ý. Ông lập luận rằng những cơn gió ngược dai dẳng đó có thể là chìa khóa thành công của họ. “Họ có thể đi thuyền trong nhiều ngày đến nơi không xác định và do thám, an toàn khi biết rằng nếu họ không tìm thấy bất cứ điều gì, họ có thể quay lại và lướt theo chiều gió mậu dịch về nhà nhanh chóng. Đó là thứ làm mọi thứ hoạt động”. Khi ở ngoài khơi, những người đi biển lành nghề sẽ phát hiện ra nhiều đầu mối để theo vào đất liền: chim biển và rùa, dừa và cành cây trôi ra biển do thủy triều, và những đám mây chiều ở đường chân trời thường báo hiệu một hòn đảo ở phía xa. Một số hòn đảo có thể đã quảng bá sự hiện diện của chúng với mức độ kém tinh tế hơn nhiều với một đám mây. Một số vụ phun trào dữ dội nhất trên hành tinh trong suốt 10.000 năm qua đã xảy ra ở Melanesia, nơi nằm ở một trong những khu vực núi lửa bùng nổ nhất trên Trái đất. Thậm chí, những vụ phun trào ít ngoạn mục hơn cũng sẽ tạo ra những chùm khói cuồn cuộn bay vào tầng bình lưu và tạo mưa tro bụi kéo dài hàng trăm dặm. Có thể người Lapita đã nhìn thấy những dấu hiệu này từ những hòn đảo xa xôi và sau đó đi thuyền hướng về chúng vì biết rằng họ sẽ tìm thấy đất liền. Đối với những nhà thám hiểm trở về, dù thành công hay không, địa lý các quần đảo của họ đã cung cấp một mạng lưới an toàn để giữ họ không vượt quá các bến thuyền quê hương và đi vào cõi vĩnh hằng.

I Tuy nhiên, họ đã làm được điều đó, người Lapita đã tự mở rộng địa bàn được một phần ba con đường băng ngang Thái Bình Dương, sau đó họ bỏ cuộc vì những lý do mà chỉ họ mới biết. Phía trước là sự trống trải rộng lớn của trung tâm Thái Bình Dương, có lẽ họ quá thưa thớt để có thể phiêu lưu xa hơn. Tất cả họ có lẽ không nhiều hơn vài ngàn người, trong cuộc di cư nhanh chóng về phía đông, họ đã gặp hàng trăm hòn đảo – chỉ riêng ở Fiji đã hơn 300 hòn đảo. Tuy nhiên, hơn một thiên niên kỷ đã trôi qua trước thời kỳ hậu duệ của Lapita, một dân tộc mà chúng ta gọi là người Polynesia, đã bắt đầu tìm kiếm lãnh thổ mới.